วันศิลปินแห่งชาติ ได้รับการกำหนดขึ้นเพื่อระลึกถึงวันคล้ายวันพระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2  (24กุมภาพันธ์ 2310) เอกอัครศิลปินที่ยิ่งใหญ่ ผู้ทรงมีพระอัจฉริยภาพในงานศิลปะหลากหลายสาขา ทั้งด้านประติมากรรม ได้ทรงร่วมกับช่างประติมากรรมแกะสลักบานประตูไม้พระวิหาร วัดสุทัศน์เทพวราราม เป็นลายเครือเถารูปป่าหิมพานต์ซึ่งเป็นงานฝีมือชั้นเยี่ยม ด้านวรรณกรรม ทรงเป็นกวีเอกแห่งแผ่นดินพระองค์หนึ่ง ทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมไว้จำนวนมาก เช่น อิเหนา ซึ่งเป็นวรรณคดีที่ได้รับการยกย่องจากวรรณคดีสโมสรในรัชกาลที่ 6 ว่าเป็นยอดของกลอนบทละครรำ นอกจากนี้ยังทรงพระราชนิพนธ์บทละครนอกไว้ถึง 5 เรื่อง ได้แก่ ไกรทอง พระไชยเชษฐ์ คาวี สังข์ทอง และมณีพิชัย และด้วยพระปรีชาสามารถของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยด้านวรรณกรรมนี้เอง ทำให้ทรงได้รับการยกย่องจากองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ให้เป็นบุคคลสำคัญของโลกสาขาวรรณกรรม คณะรัฐมนตรีจึงกำหนดให้วันที่ 24 กุมภาพันธ์ ของทุกปี เป็นวันศิลปินแห่งชาติ และเพื่อเป็นการยกย่องศิลปินผู้สร้างสรรค์ผลงานศิลปกรรมต่างๆ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรมจึงได้คัดเลือก และมอบรางวัลให้แก่ ศิลปินที่มีผลงานดีเด่นในด้านต่าง ๆ เพื่อยกย่องและเชิดชูเกียรติในฐานะเป็นศิลปินแห่งชาติ เป็นปประจำทุกปีนับตั้งแต่ปี 2528 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบัน