อยู่ร่วมหรือขัดแย้ง? คนกับช้าง ณ ป่าตะวันออก
 
ประเทศไทยเคยมีจำนวนช้างป่ามากกว่าแสนตัวในช่วงปี พ.ศ. 2440 แต่หนึ่งร้อยปีให้หลัง กลับเหลือจำนวนช้างในประเทศแค่เกือบ 3,000 ตัวเท่านั้น เนื่องจากปัญหาการล่าเอางา 
การตัดไม้ และบุกรุกผืนป่าที่เกิดขึ้นอย่างกว้างขวาง ซึ่งส่งผลกระทบต่อประชากรช้างอย่างหนัก
จนทำให้ช้างที่เป็นสัตว์ประจำชาติของไทยตกอยู่ในบัญชีสัตว์ใกล้สูญพันธุ์
(IUCN endangered species)
 
หลังจากนั้นจึงเกิดแผนรับมือเพื่อปกป้องป่าที่เหลืออยู่ด้วยการประกาศพื้นที่อุทยานแห่งชาติฯ และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า เพื่อให้สัตว์ป่าสามารถอยู่รอดปลอดภัยได้ การคุ้มครองนี้ประสบผลสำเร็จเสียจนสัตว์ป่าหลายชนิดที่เป็นหัวใจของระบบนิเวศ (key species) รวมทั้งช้าง เพิ่มจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็ว จนทำให้อุทยานแห่งชาติบางแห่งไม่สามารถรองรับประชากรที่เพิ่มจำนวนขึ้นนั้นได้
 
ผลที่ตามมาก็คือ ฝูงช้างเริ่มเดินเตร็ดเตร่ออกมาจากพื้นที่อนุรักษ์เหล่านี้เพื่อหาแหล่งอาหารและพื้นที่ใหม่ ๆ นำไปสู่ปัญหาความขัดแย้งระหว่างคนกับช้าง (human-elephant conflict – HEC) ที่รุนแรงที่สุดในประเทศ ช้างหลายตัวไม่เคยกลับไปที่ป่าเดิมอีกเลยและใช้ชีวิตส่วนใหญ่อยู่ใต้แนวยูคาลิปตัส ในพื้นที่สวนยางและสวนปาล์ม หรือบางครั้งก็ใช้ชีวิตในป่าชุมชนไม่ไกลจากพื้นที่หมู่บ้านมากนัก
 
ระยอง ชลบุรี ฉะเชิงเทรา และจันทบุรี สี่จังหวัดภาคตะวันออกที่มีจำนวนช้างป่าในป่าธรรมชาติต่อตารางกิโลเมตรสูงที่สุดในประเทศ กลายเป็นสมรภูมิกลาย ๆ ระหว่างชาวสวนที่พยายามดำรงชีวิตกับช้างป่าที่จำเป็นต้องหาอาหาร พื้นที่นี้รู้จักกันในอีกชื่อว่า EEC หรือระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก และเป็นพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย
 
ด้วยปัญหาช้างป่าที่เกิดขึ้น หลายชุมชนจึงตั้งกลุ่มอาสาสมัครขึ้นมาเพื่อรับมือ โดยจะคอยเฝ้ายามอยู่ตลอดในทุก ๆ คืนและร่วมมือกับเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าคอยไล่ช้างจาก
พื้นที่เพาะปลูกพืชผล ซึ่งถือเป็นงานอันตรายและคร่าชีวิตทั้งสองฝ่ายไปแล้วหลายชีวิต
โดยมีรายงานผู้เสียชีวิตจากช้างแล้วถึง 105 คน (รวมผู้เสียชีวิต 15 คน ในปี พ.ศ. 2566) บาดเจ็บ 133 คน มีช้างเสียชีวิตจำนวน 92 ตัว และบาดเจ็บ 46 ตัว ในระหว่างปี พ.ศ. 2555 – 2566
 
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไนซึ่งเป็นพื้นที่ที่เป็นหัวใจของกลุ่มป่าตะวันออก ประชากรช้างเองเกินขีดจำกัดที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสามารถรองรับได้เช่นกัน ช้างกลุ่มแรก ๆ ได้ออกนอกพื้นที่ตั้งแต่ 15 ปีที่แล้วและปะทะกับชุมชนที่อาศัยอยู่แนวรอบเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโดยตรง
 
ผู้เชี่ยวชาญประเมินว่า ในปัจจุบัน พื้นที่นั้นมีช้างป่าประมาณ 600 ตัวอาศัยอยู่ และจำนวนมากกว่าครึ่งดำรงชีวิตอยู่นอกเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าตลอดเวลา
 
หลายฝ่ายมีความคิดเห็นต่อทางออกในประเด็นนี้แตกต่างกันออกไป ซึ่งในที่สุดแล้ว อาจจะไม่มีคำตอบที่สมบูรณ์ที่สุด มีเพียงแต่ความพยายามที่จะจัดการการอยู่ร่วมกันอันแสนเปราะบางนี้เท่านั้น นักวิจัยไทยประเมินไว้ว่า อัตราการเกิดของช้างอยู่ที่ 8% ต่อปี ตัวเลขนี้ชี้ให้หลายฝ่ายเห็นตรงกันว่าปัญหามีแนวโน้มแย่ลง และจนกว่าจะถึงวันนั้น ชุมชนในพื้นที่ก็ยังคงต้องเดินหน้าปกปักรักษาวิถีชีวิตของพวกเขา ส่วนช้างเองก็ยังต้องตามหาแหล่งหากินและที่พักพิงต่อไป
---
ประวัติช่างภาพ
ลูค ดุกเกิลบี ช่างภาพอิสระที่มีความเชี่ยวชาญด้านการถ่ายภาพข่าวและภาพบุคคล มีรางวัลการันตีมากมาย เป็นชาวอังกฤษและใช้ชีวิตอยู่ในกรุงเทพมหานคร ประเทศไทยมากว่า 15 ปี เขาร่วมงานกับสื่อที่ได้รับการยอมรับระดับโลกและองค์กรอิสระหลายแห่ง เช่น The New York Times, Der Spiegel และ The Guardian ในประเด็นที่เกี่ยวกับภูมิภาคเอเชีย โดยเฉพาะประเทศไทย นอกจากงานที่ได้รับมอบหมายแล้ว เขายังมีโปรเจ็กต์ภาพสารคดีส่วนตัว ซึ่งมุ่งเป้าไปที่ประเด็นความยากลำบากของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ชุมชน หรือกลุ่มที่ได้รับผลกระทบจากสิ่งแวดล้อมในประเทศไทยและในพื้นที่อื่น ๆ
 
นิทรรศการภาพถ่ายของลูคจัดขึ้นในหลายที่ ทั้งสหรัฐอเมริกา ยุโรป และเอเชีย รวมถึงงาน COP21 ที่ปารีสและในรัฐสภายุโรป เขาได้ขึ้นพูดในหลายเวทีถึงผลงานที่ทำ เช่น Tedx Khon Kaen มหาวิทยาลัยเนลสัน แมนเดลาที่แอฟริกาใต้ มหาวิทยาลัยยอร์กศูนย์สิทธิมนุษยชน (สหราชอาณาจักร) และที่วิทยาลัยบูรพคดีศึกษาและการศึกษาแอฟริกา (SOAS)
 
ในปี 2561 ลูคได้รับรางวัลจากการทำงานในประเด็นสิทธิมนุษยชนในประเทศไทยจากคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) 
 
งานสารคดีที่จัดแสดงชุดนี้ได้รับการสนับสนุนจากสถาบันพูลิตเซอร์ ซึ่งลูคใช้เวลาทำงานถึงหนึ่งปีและเดินทางไปกลับกรุงเทพฯ และภาคตะวันออกนับสิบครั้ง
 
เว็บไซต์ www.lukeduggleby.com 
อินสตาแกรม @lukedugglebyphoto

สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่
คุณ Luke Duggleby and Piyaporn Wongruang Founder/ Editor Bangkok Tribune
โทร. Luke: 0859200998/ Piyaporn 089 9208027
Facebook: Bangkok Tribune News
Website: www.lukeduggleby.com/ https://bkktribune.com/